Przepisy Kodeksu cywilnego regulują to, w jaki sposób następuje dziedziczenie – kto należy do kręgu osób powołanych do spadku i jakie udziały przypadają poszczególnym spadkobiercom. Natomiast testament jest potrzebny w sytuacji, gdy chcemy, aby spadkobranie po nas przebiegało w inny sposób, niż wynika to z przepisów. Teoretycznie sporządzenie testamentu może wydawać się proste, jednak warto zapoznać się ze związanymi z tym zasadami, dzięki czemu nasz testament będzie skuteczny i pozwoli na rozrządzenie naszym majątkiem w taki sposób, jakiego oczekujemy.
Co to jest testament?
Testament to czynność prawna pozwalająca na rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Testament kojarzy się nam zwykle z dokumentem, ale w wyjątkowych okolicznościach może również zostać wyrażony ustnie– w takim wypadku muszą jednak zostać zachowane szczegółowe wymogi przewidziane przepisami, o których będzie mowa dalej. Aby testament był ważny, musi zostać sporządzony przez osobę będącą w stanie pozwalającym na świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli, która nie działa pod wpływem błędu ani przymusu.
Rodzaje testamentów
Wyróżniamy następujące rodzaje testamentów:
- Holograficzny
- Notarialny
- Allograficzny
- Ustny
- Podróżny
- Wojskowy
Być może niektóre z tych określeń brzmią zaskakująco, a inne mogą budzić wątpliwości co do tego, jak w ogóle sporządza się dany rodzaj testamentu. Poniżej zostaną one pokrótce omówione, co powinno rozjaśnić te rozterki i pozwolić na wybranie rodzaju testamentu, który będzie najbardziej odpowiedni w naszym przypadku.
Testament odręczny
Najczęściej spotykanym rodzajem testamentu jest tzw. testament holograficzny. Innymi słowy, chodzi o testament odręczny, który powinien zostać napisany w całości pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą. Jest to bardzo istotne, by testament był w całości napisany odręcznie, a nie na przykład na komputerze i podpisany przez testatora – gdyż w takim przypadku testament będzie uznany za nieważny. Nie jest również możliwe spisanie testamentu np. na telefonie czy tablecie, nawet w sytuacji, gdy zawierają one oprogramowanie pozwalające na elektroniczne odwzorowanie charakteru pisma.
Testament notarialny
Inną często wykorzystywaną możliwością jest sporządzenie testamentu przed notariuszem. Notariusz jest profesjonalistą, który posiada wiedzę prawniczą, co pozwala zapewnić, że testament zostanie sporządzony skutecznie i pozwoli na rozdysponowanie naszym majątkiem w sposób, jakiego oczekujemy. Co istotne, jest pewien rodzaj rozrządzenia testamentowego, który może zostać zawarty tylko w testamencie sporządzonym w formie notarialnej. Chodzi o zapis windykacyjny, czyli rozrządzenie polegające na tym, że spadkodawca postanawia, iż oznaczona osoba ma nabyć oznaczony składnik majątku. Co do zasady bowiem w testamencie można wskazać, kto po nas dziedziczy i w jakich udziałach, natomiast dla przekazania konkretnego przedmiotu określonej osobie niezbędne jest zawarcie w testamencie zapisu windykacyjnego.
Testament allograficzny
Testament allograficzny w praktyce rzadko znajduje zastosowanie. Sporządzenie go polega na tym, że spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika USC. Oświadczenie spadkodawcy jest wówczas spisywane w protokole, który jest podpisywany przez spadkodawcę i obecne osoby. Gdyby spadkodawca nie mógł podpisać protokołu, powinno to zostać zaznaczone w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
Testamenty szczególne – testament ustny
Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują trzy rodzaje testamentów określane jako testamenty szczególne: testament ustny, testament podróżny i testamenty wojskowe. Ich szczególność wynika z tego, że aby mogły zostać sporządzone, muszą zaistnieć pewne nadzwyczajne okoliczności. Testament ustny może zostać sporządzony w sytuacji, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeśli na skutek innych szczególnych okoliczności zachowanie zwykłe formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. W takim przypadku spadkodawca może oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie w jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
Treść testamentu ustnego jest stwierdzana w taki sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisuje oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, które następnie jest podpisywane przez spadkodawcę i dwóch świadków albo przez wszystkich świadków. Jeśli nie doszło do stwierdzenia treści testamentu ustnego w taki sposób, to można w ciągu sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy stwierdzić ją poprzez zgodne zeznania świadków złożone w sądzie. Gdyby przesłuchanie jednego ze świadków nie było możliwe albo wiązało się z trudnymi do przezwyciężenia przeszkodami, sąd może uznać za wystarczające zeznania dwóch świadków.
Pozostałe testamenty szczególne
Sporządzenie testamentu podróżnego może nastąpić podczas podróży na polskim statku morskim lub w polskim samolocie, przed dowódcą statku czy samolotu lub jego zastępcą w taki sposób, że spadkodawca oświadcza swoją wolę tej osobie w obecności dwóch świadków. Wówczas dowódca spisuje ostatnią wolę i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, a następnie spadkodawca, świadkowie oraz dowódca lub jego zastępca spisują pismo. W praktyce jednak tego rodzaju testament właściwie nie jest sporządzany. Z kolei testament wojskowy może zostać sporządzony w okolicznościach mobilizacji, wojny czy przebywania w niewoli, a sposób jego sporządzania określa szczegółowo rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej.
